Depersonalisatie
Stel je voor: je loopt op straat, de zon schijnt, mensen lachen, het leven lijkt normaal. Maar voor jou is het alsof je er niet helemaal bent. Je ziet jezelf van een afstand. Je hoort je stem, maar het voelt niet als de jouwe. Je weet rationeel dat je leeft, beweegt, handelt. En toch voelt het allemaal nep. Deze toestand heet depersonalisatie, en hoewel het voelt alsof je gek aan het worden bent, is dat niet zo. Sterker nog: het is een bekend verschijnsel, een psychologisch beschermingsmechanisme van je brein.
Gevoel
Verdoofd, onwerkelijk, vervreemd van lichaam en omgeving.
Cijfers
Ongeveer 1–2 % van de bevolking ervaart chronische depersonalisatie-derealistatie stoornis
Symptomen
Los van jezelf voelen, emotionele vervlakking, tijd vertraagt, omgeving voelt nep.
Oorzaken en/of Gevolg
Trauma, stress, angst; gevolg is verminderd interoceptief bewustzijn, emotionele blokkering.
Lees hier meer over de psychologische hulpvraag en bijhorende klachten van Depersonalisatie
Wat is het, hoe kan het ontstaan en wat zijn de symptomen?
Wat is het, hoe kan het ontstaan en wat zijn de symptomen?
Depersonalisatie is een vorm van dissociatie: je geest distantieert zich van je directe ervaring, meestal als reactie op overweldigende stress. Het is alsof je naar je leven kijkt door een glazen wand. Je beweegt, functioneert en denkt, maar het voelt niet alsof jij het echt bent die dit doet. Vaak gaat dit gepaard met derealistatie, waarbij de wereld om je heen vreemd of kunstmatig aanvoelt. Mensen beschrijven hun ervaring als: “Ik voel me een robot”, “Alsof ik in een droom zit” of “Alsof mijn lichaam van mij losstaat”.
Hoewel dit heel beangstigend kan zijn, is het mechanisme op zich niet gek. Depersonalisatie ontstaat vaak wanneer je hersenen zich proberen te beschermen tegen te veel stress of emoties. Denk aan traumatische gebeurtenissen zoals mishandeling, verlies, verwaarlozing of langdurige angst. Maar ook een plotselinge paniekaanval, slaaptekort, een burn-out of druggebruik (zoals cannabis of psychedelica) kunnen een depersonalisatie-reactie opwekken. In feite zet je brein een soort ‘noodrem’ op je emotionele beleving: het dempt je gevoelens om te voorkomen dat je overspoeld raakt.
De symptomen zijn op zichzelf niet schadelijk, maar ze kunnen wel diep ingrijpen in je dagelijks leven. Je voelt je vreemd, vervreemd van jezelf en anderen, hebt moeite met emoties herkennen, ervaart verwarring over je identiteit of tijdsbesef en kunt zelfs lichamelijke sensaties kwijtraken. Dit alles maakt het leven zwaar, zelfs al kun je ‘functioneren’ naar de buitenwereld toe. Veel mensen denken: “Als ik het maar negeer, gaat het wel over”, maar vaak werkt dat averechts.
Op neurologisch niveau is aangetoond dat de hersenen bij depersonalisatie anders werken. Zo is de laterale prefrontale cortex overactief: dit deel van je brein helpt bij controle, rationaliteit en afstand nemen van emoties. Tegelijk is er verminderde activiteit in limbische gebieden, zoals de amygdala, die zorgen voor emotionele beleving. Dat verklaart waarom je helder kunt nadenken, maar geen gevoel ervaart. Ook de insula, die je helpt om interne lichaamsgevoelens te registreren (zoals hartslag of ademhaling), lijkt minder actief. Je voelt letterlijk je lijf minder goed.
Een belangrijk aspect is ook je autonome zenuwstelsel. Bij veel mensen met depersonalisatie is er sprake van een paradox: ze zijn hyperalert, maar emotioneel vlak. De vecht-of-vluchtrespons blijft als het ware ‘aanstaan’, maar zonder dat je je hart sneller voelt kloppen of echt paniek ervaart. Dat maakt het zo verwarrend. Je brein registreert gevaar, maar je lichaam voelt als doods. Dit is exact waarom het zo’n ontwrichtende ervaring is.
Wanneer vormt het een probleem?
In theorie kan iedereen weleens een kort moment van depersonalisatie ervaren. Bijvoorbeeld bij extreme vermoeidheid, jetlag, hevige stress of na een schokkende gebeurtenis. Het wordt pas een probleem wanneer de klachten langdurig aanhouden, je dagelijks functioneren belemmeren of gepaard gaan met gevoelens van angst, depressie of identiteitsverlies.
Stel je voor dat je maandenlang wakker wordt zonder je ‘jezelf’ te voelen. Je zit aan tafel met je gezin maar voelt geen verbinding. Je voert gesprekken maar weet achteraf niet echt wat je gezegd hebt. Je kijkt in de spiegel en denkt: “Wie is dat?” In zulke gevallen spreek je van Depersonalisatie-Derealisatie Stoornis (DDD). Volgens de DSM-5 is dat een erkende psychische aandoening. Naar schatting 1 tot 2 procent van de mensen ervaart deze klachten chronisch, en nog veel meer mensen tijdelijk of in lichte mate (PubMed, 2022).
Wanneer depersonalisatie langdurig aanhoudt, tast het niet alleen je emotionele beleving aan, maar ook je relaties, werkprestaties, motivatie en zelfvertrouwen. Je kunt je geïsoleerd gaan voelen omdat niemand écht begrijpt wat je meemaakt. Vaak proberen mensen het voor zichzelf te houden uit schaamte of angst om als ‘raar’ gezien te worden. Dit isolement versterkt de klachten alleen maar.
Daarnaast is er een groot risico op comorbide klachten zoals angststoornissen, paniekstoornissen of depressie. Je gaat misschien piekeren over je toestand (“Wat als ik nooit meer normaal word?”), wat je brein nog verder uitput. Ook kan het leiden tot een gevoel van zinloosheid of zelfs existentiële angst. Herstel begint vaak pas als je erkent: dit is een serieuze klacht die aandacht verdient.
Wanneer vormt het een probleem?
Wat zijn de vervelende gevolgen ervan?
Wat zijn de vervelende gevolgen ervan?
Een van de meest schrijnende gevolgen van depersonalisatie is het verlies van verbinding: met jezelf, met anderen en met het leven als geheel. Je kunt in sociale situaties zijn, maar toch een diepe eenzaamheid voelen. Ook emoties zoals blijdschap, verdriet, liefde of boosheid lijken niet meer binnen te komen. Je weet dat je je blij zou moeten voelen, maar het gebeurt niet. Dat maakt het leven vlak, kleurloos, mechanisch.
Mensen met chronische depersonalisatie ontwikkelen vaak ook angst voor de angst. Ze raken zo gewend aan het vervreemde gevoel, dat ze paniek krijgen zodra ze iets ‘normaals’ voelen: alsof dat betekent dat er iets misgaat. Anderen vermijden juist situaties die gevoelens opwekken – zoals intimiteit, confrontaties of drukke plekken – uit angst om zichzelf kwijt te raken. Zo ontstaat er vaak een neerwaartse spiraal.
Daarnaast zijn er ook cognitieve gevolgen. Veel mensen ervaren concentratieproblemen, moeite met herinneringen ophalen of het gevoel dat hun geheugen niet goed werkt. Dit komt omdat je brein in een soort ‘overlevingsstand’ functioneert, waarbij alles wat niet essentieel is, wordt gedempt.
Depersonalisatie ontneemt je niet alleen het gevoel van jezelf zijn, het kan ook je identiteit ondermijnen. Sommige mensen twijfelen aan hun bestaan, hun keuzes of zelfs hun realiteit. Filosofische vragen (“Wat is bewustzijn eigenlijk?”) die normaal boeiend zijn, worden ineens angstaanjagend.
Hoe kan een zorgbehandelaar helpen?
Gelukkig is depersonalisatie goed behandelbaar, vooral als je hulp zoekt bij professionals die ervaring hebben met dissociatieve klachten. Via TherapieVergoed.nl kun je in aanmerking komen voor (deels) vergoede sessies bij erkende therapeuten. Hieronder een overzicht van therapievormen die effectief zijn gebleken:
Cognitieve Gedragstherapie (CGT):
CGT helpt je om je denkpatronen te herkennen en bij te sturen. Veel mensen met depersonalisatie hebben angstige overtuigingen als: “Ik word gek” of “Ik besta niet echt.” Door deze gedachten onder de loep te nemen én je gedrag aan te passen (bijvoorbeeld juist wél lichaamsoefeningen doen), leer je weer verbinding maken met jezelf.
EMDR (bij trauma-gerelateerde klachten):
Heb je een traumatische ervaring gehad voordat de klachten begonnen? Dan kan EMDR helpen om die herinneringen te verwerken, waardoor je brein zich weer veilig genoeg voelt om te ‘zakken’ in je lichaam.
Mindfulness Based Cognitive Therapy (MBCT):
Door je aandacht te trainen in het hier en nu, zonder oordeel, leer je je geest te gronden. Je komt weer in contact met subtiele lichamelijke sensaties zoals ademhaling, spanning en ontspanning. Dit is essentieel bij depersonalisatie, waar het contact met je lijf vaak verloren is gegaan.
Interoceptieve Exposure:
Sommige therapeuten passen oefeningen toe waarbij je bewust lichamelijke gewaarwordingen opzoekt die je normaal vermijdt. Zoals een verhoogde hartslag of spanning in de buik. Dit helpt om de angst voor deze gevoelens te verminderen.
Psychodynamische Therapie:
Hierbij onderzoek je met de therapeut dieperliggende patronen en innerlijke conflicten. Soms blijkt depersonalisatie een oude overlevingsstrategie te zijn, ontstaan in de kindertijd. Inzicht, begrip en verwerking kunnen het begin zijn van herstel.
Psycho-educatie & neurobiologisch inzicht:
Weten wat er in je hersenen gebeurt, geeft vaak enorme opluchting. Het ‘ontschuldigt’ je ervaring: je bent niet gek, je brein probeert je juist te beschermen. Vanuit daar ontstaat ruimte voor verandering.
