Overspannenheid
Overspannenheid is een wijdverspreid probleem dat een aanzienlijk aantal mensen treft. In de moderne samenleving heeft ongeveer 15% van de bevolking te maken met symptomen van overspannenheid. Het is een aandoening die niet gebonden is aan leeftijd, geslacht of beroep, en het kan iedereen overkomen, ongeacht de achtergrond.
Gevoel
Overspannenheid voelt als uitputting, prikkelbaarheid, piekeren, huilbuien, concentratieproblemen, slapeloosheid en geen controle meer.
Cijfers
In 2023 rapporteerde 18% van de werknemers in Nederland werkgerelateerde stress (TNO, NEA 2023).
Symptomen
Symptomen kunnen zijn vermoeidheid, prikkelbaarheid, concentratieproblemen en emotionele instabiliteit.
Oorzaken en/of Gevolg
Oorzaken kunnen zijn werkdruk, gezinsverantwoordelijkheden of gebrek aan ontspanning. Maar ook een overvol emmer door negatieve eerdere ervaringen die niet verwerkt zijn.
Lees hier meer over de psychologische hulpvraag en bijhorende klachten van Overspannenheid
Wat is het, hoe kan het ontstaan en wat zijn de symptomen?
Wat is het, hoe kan het ontstaan en wat zijn de symptomen?
Overspannenheid ontstaat wanneer je gedurende langere tijd meer van jezelf vraagt dan je aankunt – fysiek, mentaal én emotioneel. Je lichaam en geest raken als het ware “overstroomd” door stress, zonder voldoende gelegenheid om te herstellen. Het is een toestand van uitputting waarin je stresssysteem overbelast raakt en je veerkracht afneemt. Overspannenheid komt vaak voor bij mensen die zich langdurig staande proberen te houden in een veeleisende werkomgeving, bij mantelzorg, relatieproblemen of emotioneel belastende situaties.
Maar er speelt méér dan alleen ’te veel hooi op je vork’. Neurowetenschappelijk onderzoek laat zien dat bij overspannenheid het autonome zenuwstelsel uit balans raakt. Dit deel van je zenuwstelsel regelt automatisch vitale functies zoals hartslag, ademhaling en spierspanning. Bij stress wordt vooral de sympathische tak van dit systeem geactiveerd – het gaspedaal van je lichaam. Je bent alert, gespannen en klaar voor actie. Normaal gesproken wordt deze activiteit afgewisseld met de parasympathische tak, die zorgt voor rust, herstel en ontspanning (het rempedaal).
Bij overspannenheid blijft je lichaam echter te lang in de ‘aan-stand’ staan. Je hersenen, met name de amygdala (je alarmsysteem) en de prefrontale cortex (je rationele denkvermogen), raken hierdoor ontregeld. De amygdala wordt overactief, wat leidt tot verhoogde prikkelbaarheid, angst en overgevoeligheid. Tegelijkertijd functioneert de prefrontale cortex — die je helpt relativeren, plannen en focussen — juist minder goed. Dit verklaart waarom je bij overspannenheid moeite hebt met concentreren, helder denken en prioriteiten stellen.
Soms ontstaat overspannenheid ook vanuit een al verzwakt stresssysteem, bijvoorbeeld door onverwerkte ervaringen uit de kindertijd of eerdere trauma’s. Je systeem reageert dan sneller en heftiger op stress, en herstelt langzamer.
Overspannenheid kan zich op verschillende manieren uiten. Je herkent het bijvoorbeeld aan:
- Langdurige vermoeidheid die niet weggaat na rust
- Slaapproblemen, zoals moeite met inslapen of vroeg wakker worden
- Emotionele labiliteit, prikkelbaarheid, huilbuien of gevoelens van machteloosheid
- Cognitieve klachten zoals vergeetachtigheid, concentratieproblemen of besluiteloosheid
- Lichamelijke klachten, zoals hoofdpijn, spierspanning, hartkloppingen of maagklachten
- Gejaagd of opgejaagd gevoel, ook zonder directe aanleiding
- Sociaal terugtrekgedrag of vermijding van drukke situaties
Wanneer vormt het een probleem?
Overspannenheid wordt problematisch wanneer het niet vanzelf overgaat en je dagelijks functioneren belemmert. Als je bijvoorbeeld moeite hebt om op je werk te presteren, sociale contacten uit de weg gaat, of simpelweg niet meer “aan” kunt staan. Een alarmsignaal is wanneer je lichaam zelfs in rusttoestand niet meer tot ontspanning komt. Dan dreigt overspannenheid door te ontwikkelen naar een burn-out, een ernstiger uitputtingssyndroom.
Hoe langer je wacht met hulp zoeken, hoe moeilijker het herstelproces vaak wordt. Tijdige erkenning en begeleiding zijn dus cruciaal.
Wanneer vormt het een probleem?
Wat zijn de vervelende gevolgen ervan?
Wat zijn de vervelende gevolgen ervan?
De gevolgen van overspannenheid kunnen aanzienlijk en verstrekkend zijn. Naast de directe impact op de fysieke en mentale gezondheid, kan het leiden tot verminderde productiviteit op het werk, problemen in persoonlijke relaties en een algemene afname van de levenskwaliteit. Onbehandelde overspannenheid kan zelfs leiden tot ernstige psychische aandoeningen zoals een burn-out of depressie.
Overspannenheid is dus geen luxeprobleem of zwaktebod, maar een serieus signaal van je lichaam dat vraagt om herstel en aandacht.
Hoe kan een zorgbehandelaar helpen?
Gelukkig kunnen psychologen, therapeuten en/of counsellors een essentiële rol spelen bij het helpen van overspannenheid. Door middel van gesprekstherapie er gekeken worden naar de onderliggende oorzaken van overspannenheid, stress en overbelasting identificeren.
Samen kan er worden gewerkt aan het ontwikkelen van effectieve coping mechanismen, stressmanagementtechnieken en het herstellen van een gezonde balans tussen werk en privé.
Een op maat gemaakt behandelplan, afgestemd op de jouw behoeften, kan de weg vrijmaken naar herstel en het voorkomen van terugval in de toekomst.
