Steeds bang zijn dat anderen je niet goed genoeg vinden, dat je afgewezen of buitengesloten wordt – angst voor afwijzing kan diep snijden. Het beïnvloedt hoe je denkt, voelt en relaties aangaat. Soms zo sterk, dat je jezelf wegcijfert of situaties uit de weg gaat om geen ‘nee’ te hoeven horen. Iedereen wil erbij horen. Maar als die behoefte overslaat in voortdurende onzekerheid of pleasen, kan het je dagelijks leven gaan beheersen.
Wat is het, hoe kan het ontstaan en wat zijn de symptomen?
Je piekert veel over wat anderen van je denken. Misschien ben je bang om iets verkeerd te zeggen, voel je je snel buitengesloten of trek je je terug uit angst om niet geaccepteerd te worden. Afwijzing – of zelfs de dreiging ervan – voelt bijna lichamelijk pijnlijk. Je probeert je te beschermen door je aan te passen, te vermijden of jezelf te bekritiseren.
Herkenbare klachten zijn:
- Je doet alles om aardig gevonden te worden
- Je stelt jezelf afhankelijk op in relaties
- Je voelt je snel gekwetst door kritiek of afstand
- Je durft moeilijk je mening te geven
- Je twijfelt vaak aan jezelf of je waarde
- Je vermijdt sociale situaties uit angst om afgewezen te worden
Wat zegt de wetenschap?
Angst voor afwijzing is sterk verbonden met onze hechtingservaringen en het biologische stresssysteem. Als kind heb je veiligheid en verbinding nodig om jezelf te ontwikkelen. Wanneer die basis onveilig of onvoorspelbaar was (bijvoorbeeld door emotioneel afstandelijke, kritische of onbetrouwbare ouders), ontwikkel je vaak een onveilige hechtingsstijl.
In de hersenen wordt afwijzing verwerkt in dezelfde gebieden als fysieke pijn. Dit verklaart waarom afwijzing zo heftig kan voelen – zelfs als er niets concreets aan de hand is. Je stresssysteem (o.a. de amygdala en HPA-as) wordt geactiveerd, waardoor je sneller in fight, flight of freeze schiet.
Wat is angst voor afwijzing?
Angst voor afwijzing is de voortdurende vrees dat anderen je afwijzen, buitensluiten of niet waarderen. Het ontstaat meestal in de kindertijd en nestelt zich diep in je zelfbeeld. Je bent voortdurend bezig met hoe je overkomt, past je aan, stelt je afhankelijk op of vermijdt situaties waar je jezelf moet laten zien.
Hoe kan het ontstaan?
De oorsprong ligt vaak in de hechting met je ouders of verzorgers. Als je als kind niet voldoende bevestiging, warmte of veiligheid hebt ervaren, leer je dat je liefde moet verdienen of dat je gevoelens er niet mogen zijn.
Je ontwikkelt dan een angstige of vermijdende hechtingsstijl, waarbij je de verbinding met anderen krampachtig probeert te behouden (pleasen, aanpassen) of juist afhoudt om pijn te vermijden.
Ook negatieve ervaringen zoals gepest worden, vaak bekritiseerd zijn of een afwezige ouder kunnen deze angst versterken.
Wat zijn de symptomen?
Angst voor afwijzing uit zich in gedrag, gedachten en gevoelens. Veelvoorkomende signalen zijn:
- Constant bevestiging zoeken of goedkeuring nodig hebben
- Jezelf wegcijferen in relaties om de ander maar te houden
- Over-analyseren van gesprekken of afwijzende blikken
- Veel sociale angst, pleasegedrag of perfectionisme
- Moeite met intimiteit of jezelf echt laten zien
- Laag zelfbeeld of faalangst
- Snel terugtrekken bij het minste signaal van kritiek