Psychosomatische klachten
Stel je voor: je hebt pijn, vermoeidheid, duizeligheid of maagklachten, maar uit medisch onderzoek blijkt dat er niets mis is. Dat gebeurt vaker dan je denkt. Dan spreken we van psychosomatische klachten, fysieke symptomen die voortkomen uit emotionele stress of psychologische spanning. Ze zijn echt, maar niet altijd fysiek verklaarbaar. Er zijn veel manieren waarop psychosomatische klachten zich uiten: constante hoofdpijn zonder hersenlab, pijn in je lichaam zonder verklaring, of maagklachten na stressvolle dagen. Je lichaam laat voelen wat je geest misschien nog niet kan verwoorden. En hoe ongrijpbaar het ook voelt, ergens is het een signaal: dit vraagt aandacht.
Gevoel
Constant ongemak, pijn zonder lichamelijke oorzaak, ongrijpbare spanning.
Cijfers
Ongeveer 5–7% van de bevolking heeft een somatisch-symptoomstoornis; bij patiënten in de eerstelijnszorg is dat zelfs tot 17%. Daarnaast ervaren 10% van de algemene bevolking en zelfs 33% van klinische patiënten functionele somatische symptomen.
Symptomen
Chronische pijn, vermoeidheid, maagklachten, duizeligheid, hoofdpijn, zonder medische verklaring.
Oorzaken en/of Gevolg
Stress, emotionele spanning, onverwerkt trauma; leidt tot lichamelijk ongemak, verdriet, isolatie en vermoeidheid.
Lees hier meer over de psychologische hulpvraag en bijhorende klachten van Psychosomatische klachten
Wat is het, hoe kan het ontstaan en wat zijn de symptomen?
Wat is het, hoe kan het ontstaan en wat zijn de symptomen?
De psychologische kant
Psychosomatische klachten zijn lichamelijke signalen die voortkomen uit psychologische of emotionele spanning. Je lichaam zegt als het ware: “Er is iets dat aandacht nodig heeft”, ook al is er geen medische oorzaak te vinden. Denk aan buikpijn die terugkomt tijdens stressvolle periodes, hoofdpijn zonder medische verklaring, of een beklemmend gevoel op de borst bij emotionele druk.
In onze samenleving ligt de nadruk vaak op fysieke gezondheid. Een gebroken arm of griep wordt serieus genomen, maar psychische spanning blijft soms onderbelicht of zelfs genegeerd. Het gevolg is dat emoties en stress zich opstapelen en via je lichaam hun weg naar buiten vinden. Deze signalen zijn niet ingebeeld: ze zijn reëel en vaak invaliderend.
Wat er gebeurt in je hersenen en lichaam
Bij psychosomatische klachten werken je brein en lichaam nauw samen – vaak op een manier die je niet direct doorhebt.
- Hyperactieve amygdala: Dit deel van je brein, dat emoties en vooral angst registreert, staat continu ‘aan’. Daardoor reageer je gevoeliger op prikkels, zowel emotioneel als fysiek.
- Overbelaste prefrontale cortex: Dit deel helpt bij het plannen en reguleren van emoties. Bij stress raakt het overbelast, waardoor je minder grip ervaart.
- Ontregeld autonoom zenuwstelsel: Je lichaam schakelt over naar een continue stressmodus. Je hartslag versnelt, spieren spannen zich, je ademhaling wordt oppervlakkiger en stresshormonen zoals cortisol stijgen.
Deze processen versterken elkaar en kunnen maanden of zelfs jaren blijven sluimeren, waardoor de klachten zich verdiepen of uitbreiden.
Veelvoorkomende symptomen
Psychosomatische klachten uiten zich bij iedereen anders, maar veel voorkomende signalen zijn:
- Fysieke klachten: Aanhoudende pijn, vermoeidheid, maag- en darmklachten, duizeligheid of een beklemmend gevoel op de borst.
- Medisch onverklaarbare symptomen: Uitslagen zijn vaak ‘goed’, maar de klachten blijven of verergeren.
- Lichamelijke spanning: Je voelt je gespannen, onrustig of hebt een gevoel van disbalans.
- Emotionele effecten: Angst, schuldgevoel of pessimisme over je lichaam of gezondheid.
Wanneer vormt het een probleem?
Niet elke psychosomatische klacht is ernstig of zorgwekkend. Vaak verdwijnen lichte klachten vanzelf als de spanning vermindert. Het wordt echter problematisch wanneer:
- De klachten je dagelijks functioneren beperken, zoals werken, slapen of sociale activiteiten.
- Je veel medische onderzoeken ondergaat zonder duidelijke verklaring of verbetering.
- De klachten je emotioneel en fysiek uitputten en je geen energie meer hebt.
- Je gedrag verandert, bijvoorbeeld door activiteiten te vermijden uit angst voor verergering.
Voorbeeld:
Sanne, 34, heeft al maanden buikpijn. Alle medische onderzoeken laten zien dat er niets mis is. Toch blijft de pijn terugkomen, vooral op drukke werkdagen of tijdens familieconflicten. Sanne begint afspraken af te zeggen omdat ze bang is voor een ‘pijnaanval’ buitenshuis. Ze voelt zich onbegrepen, schaamt zich voor haar klachten en trekt zich steeds meer terug. De vicieuze cirkel is compleet: hoe meer spanning, hoe meer pijn.
Wanneer vormt het een probleem?
Wat zijn de vervelende gevolgen ervan?
Wat zijn de vervelende gevolgen ervan?
Emotioneel
Psychosomatische klachten zijn vaak onzichtbaar voor de buitenwereld, wat gevoelens van onbegrip en frustratie oproept. Je kunt je machteloos voelen, omdat je klachten ervaart zonder dat er een duidelijke diagnose of behandeling is. Veel mensen voelen ook schaamte of schuld, alsof ze falen omdat ze hun lichaam ‘niet onder controle’ hebben.
Fysiek
Langdurige spanning leidt tot vermoeidheid, spierpijn, hoofdpijn en slaapproblemen. Je weerstand tegen ziektes neemt af, en kleine fysieke ongemakken worden sneller grote uitdagingen.
Sociaal
Door je klachten kun je sociale activiteiten gaan vermijden, uit angst dat anderen het niet begrijpen of dat je lichamelijk niet mee kunt doen. Dit kan relaties onder druk zetten en leiden tot eenzaamheid.
Langdurig
Wanneer psychosomatische klachten niet worden aangepakt, kunnen ze zich verdiepen tot ernstigere problemen zoals burn-out, depressie, angststoornissen of zelfs chronische lichamelijke aandoeningen. De Gezondheidsraad benadrukt dat langdurige stress en lichamelijke klachten elkaars effect kunnen versterken en zo leiden tot blijvende gezondheidsproblemen.
Hoe kan een zorgbehandelaar helpen?
Psychologische begeleiding biedt je de tools om te begrijpen wat er in je lichaam en geest gebeurt en hoe je daar invloed op kunt uitoefenen. Enkele bewezen therapievormen zijn:
- Cognitieve gedragstherapie (CGT): Je leert de relatie tussen je gedachten, emoties en lichamelijke reacties begrijpen. Door deze patronen te herkennen en om te buigen, nemen klachten vaak af.
- Psychosomatische therapie: Richt zich specifiek op de verbinding tussen lichaam en geest. Je leert signalen van je lichaam te herkennen en te reguleren, waardoor spanning afneemt. Onderzoek toont aan dat deze therapie effectief is bij aanhoudende lichamelijke klachten.
- Acceptance and Commitment Therapy (ACT): In plaats van je klachten te bestrijden, leer je ermee omgaan. Je focust op een waardevol leven, ondanks lichamelijke signalen.
- Mindfulness en lichaamsgerichte therapie: Deze therapieën brengen rust in je zenuwstelsel en helpen spanning te verminderen. Je leert je lichaam en geest in balans te brengen.
- Counselling: In gesprekken onderzoek je wat je stress veroorzaakt en hoe je daar beter mee om kunt gaan. Het geeft inzicht en biedt emotionele steun in een veilige omgeving.
Met de juiste begeleiding kun je leren luisteren naar de signalen van je lichaam, in plaats van ertegen te vechten. Daardoor doorbreek je de vicieuze cirkel van spanning en klachten en werk je stap voor stap aan herstel en veerkracht.
Hoe kan een zorgbehandelaar helpen?
Extra info
Extra info
De rol van hechting en trauma bij psychosomatische klachten
Uit onderzoek van Gábor Maté (When the Body Says No, De Mythe van Normaal) en Bessel van der Kolk (The Body Keeps the Score) blijkt dat zowel jeugdtrauma als trauma op latere leeftijd een sterke invloed hebben op de ontwikkeling van psychosomatische klachten. Trauma gaat namelijk niet alleen over wat er met je gebeurt, maar ook over wat er in je lichaam en zenuwstelsel “blijft hangen” wanneer emoties niet verwerkt kunnen worden.
Wanneer je als kind opgroeit met onveilige hechting, bijvoorbeeld door emotionele verwaarlozing, instabiele zorg of een gezin waar gevoelens er niet mochten zijn, leer je spanning en pijn vaak te onderdrukken om liefde of acceptatie te behouden. Die onderdrukte spanning blijft in je lichaam opgeslagen en kan zich later uiten in fysieke klachten zoals chronische vermoeidheid, onverklaarbare pijn, maag- en darmklachten, huidproblemen of migraine.
Maar ook trauma op latere leeftijd, zoals een scheiding, verlies van een dierbare, een heftige burn-out of toxische relaties, kan hetzelfde mechanisme activeren. Het zenuwstelsel blijft in een staat van hyperwaakzaamheid, waardoor het autonome zenuwstelsel overbelast raakt en fysieke signalen gaat afgeven. Je lichaam zegt als het ware: “Het is te veel.”
Maté beschrijft in De Mythe van Normaal het verhaal van een vrouw die jarenlang zorgde voor haar zieke ouders, een veeleisende baan had en altijd de “sterke” was in haar gezin. Toen haar huwelijk strandde, begon ze plotseling hevige buikpijnen en chronische vermoeidheid te ervaren. Medische onderzoeken toonden niets afwijkends, maar de klachten hielden aan. Pas toen ze in therapie leerde voelen en uiten wat ze jarenlang had onderdrukt – woede, verdriet, angst – begonnen haar fysieke klachten langzaam af te nemen.
Veelvoorkomende psychosomatische klachten die in onderzoek worden genoemd zijn:
- Chronische pijn (zoals rug- of nekpijn, spanningshoofdpijn, fibromyalgie)
- Spijsverteringsklachten (zoals prikkelbare darm syndroom, maagpijn, misselijkheid)
- Chronische vermoeidheid en slaapproblemen
- Huidklachten (zoals eczeem of psoriasis die opvlammen bij stress)
- Hart- en vaatklachten door voortdurende spanning
- Verlaagde weerstand, waardoor je sneller ziek wordt
Deze inzichten laten zien dat psychosomatische klachten geen teken zijn dat je je “aanstelt”, maar juist dat je lichaam heel helder communiceert. Je lijf geeft signalen af die je vertellen dat er aandacht nodig is voor onverwerkte pijn, overbelasting of emotionele stress.
