Spanningsklachten
Iedereen ervaart wel eens spanning: voor een presentatie, bij een sollicitatie of in onzekere tijden. Maar wanneer spanning langer aanhoudt of te vaak terugkeert, spreken we van spanningsklachten. Dit zijn signalen van je lichaam en geest dat er te veel druk is en dat er onvoldoende ruimte is voor herstel. Spanningsklachten zijn niet alleen vervelend. Als ze genegeerd worden kan het overgaan in burn-out, angststoornissen of lichamelijke klachten zonder medische oorzaak. Gelukkig is spanning goed te behandelen, zeker wanneer je begrijpt wat er in je hersenen en lichaam gebeurt.
Gevoel
Onrustig, opgejaagd, gespannen, vermoeid, prikkelbaar, machteloos, gejaagd, druk in hoofd, gespannen lijf.
Cijfers
Ongeveer 27% van de Nederlandse volwassenen ervaart langdurige spanningsklachten (CBS, 2023).
Symptomen
Hoofdpijn, spierpijn, slapeloosheid, piekeren, prikkelbaarheid, verminderde concentratie, vermoeidheid.
Oorzaken en/of Gevolg
Stress, overbelasting of emotionele druk → lichamelijke en psychische uitputting, verminderde levenskwaliteit.
Lees hier meer over de psychologische hulpvraag en bijhorende klachten van Spanningsklachten
Wat is het, hoe kan het ontstaan en wat zijn de symptomen?
Wat is het, hoe kan het ontstaan en wat zijn de symptomen?
Psychologische kant: Spanningsklachten zijn het resultaat van langdurige activatie van je stresssysteem. Psychisch uit zich dit in piekeren, gevoel van onrust en emotionele prikkelbaarheid. Je brein staat als het ware continu ‘aan’, waardoor ontspanning moeilijk wordt.
Wat er in de hersenen gebeurt: Bij spanning maken je hersenen meer stresshormonen zoals cortisol en adrenaline aan. Het limbisch systeem (emotiecentrum) is actiever, terwijl de prefrontale cortex (je ‘rationele brein’) minder ruimte krijgt. Dit maakt het moeilijker om helder te denken en problemen rustig op te lossen.
Wat er met het autonoom zenuwstelsel gebeurt: Je sympathisch zenuwstelsel (de gaspedaal) staat constant aan, waardoor je hartslag, bloeddruk en spierspanning verhoogd blijven. Het parasympathisch zenuwstelsel (de rem) krijgt te weinig kans om te activeren, waardoor herstel uitblijft.
Veelvoorkomende symptomen:
- Spierpijn, nek- en schouderklachten
- Hoofdpijn of migraine
- Slaapproblemen
- Sneller geïrriteerd zijn
- Verminderde concentratie
- Vermoeidheid
- Maag- en darmklachten
Wanneer vormt het een probleem?
Spanning op korte termijn is normaal en soms zelfs nuttig. Het helpt je alert te zijn en te presteren. Het wordt pas een probleem wanneer:
- De spanning langer dan enkele weken aanhoudt
- Je klachten verergeren of uitbreiden
- Je dagelijks functioneren (werk, gezin, sociale contacten) eronder lijdt
- Je geen herstelmomenten meer ervaart
Langdurige spanningsklachten kunnen overgaan in chronische stress, burn-out of zelfs depressie. Hoe eerder je ingrijpt, hoe sneller je herstelt.
Wanneer vormt het een probleem?
Wat zijn de vervelende gevolgen ervan?
Wat zijn de vervelende gevolgen ervan?
Onbehandelde spanningsklachten hebben zowel psychische als lichamelijke gevolgen. Je kunt denken aan:
- Burn-out en overspannenheid
- Verhoogde kans op angst– en stemmingsstoornissen
- Verminderde weerstand en meer vatbaarheid voor ziektes
- Spijsverteringsproblemen en hormonale disbalans
- Negatieve invloed op relaties en sociale contacten
- Verminderde werkprestaties en mogelijk verzuim
Onderzoek van Bessel van der Kolk en Gabor Maté laat zien dat langdurige stress zelfs het immuunsysteem en de hersenstructuur kan beïnvloeden, waardoor herstel langer duurt.
Hoe kan een zorgbehandelaar helpen?
Het behandelen van spanningsklachten begint bij herstel van balans tussen spanning en ontspanning. Een psycholoog helpt je te ontdekken waar de spanning vandaan komt, hoe je deze kunt verminderen en hoe je toekomstige overbelasting voorkomt.
Therapievormen die effectief zijn bij spanningsklachten:
- Cognitieve gedragstherapie (CGT): om negatieve denkpatronen te doorbreken en stress anders te benaderen
- Mindfulness-based therapie: om bewuster te leven en je stressrespons te verlagen
- Acceptance and Commitment Therapy (ACT): om spanning te accepteren en te leren handelen naar je waarden
- Oplossingsgerichte therapie: om snel praktische stappen te zetten richting herstel
- Psycho-educatie: om inzicht te krijgen in het verband tussen spanning, je lichaam en emoties
- Polyvagaal therapie: werken vanuit jouw zenuwstelsel
Daarnaast kan een psycholoog, therapeut of counsellor ontspanningstechnieken aanleren zoals ademhalingsoefeningen, progressieve spierontspanning en visualisatie.
Herstel is mogelijk
Spanningsklachten hoeven niet blijvend te zijn. Door tijdig in te grijpen en de juiste hulp in te schakelen, kun je leren je stresssignalen te herkennen, je spanningsniveau te reguleren en weer met energie en rust in het leven te staan.
Hoe kan een zorgbehandelaar helpen?
Extra info
Extra info
Spanningsklachten bij trauma
Trauma kan je zenuwstelsel in een constante staat van alertheid houden. Je lichaam blijft signalen afgeven alsof er gevaar dreigt, zelfs wanneer dat niet zo is. Onderzoek van Bessel van der Kolk (“The Body Keeps the Score”) toont aan dat traumatische ervaringen letterlijk in het lichaam worden ‘opgeslagen’. Hierdoor reageer je sneller met spanning, krijg je sneller paniekaanvallen en kan zelfs een klein stressmoment overweldigend voelen. Therapie richt zich hier op veiligheid herstellen, lichaamsbewustzijn opbouwen en het verwerken van traumatische herinneringen. Behandelingen zoals EMDR, traumagerichte cognitieve gedragstherapie of somatic experiencing helpen het zenuwstelsel weer tot rust te brengen.
Spanningsklachten bij hoogsensitiviteit
Als hoogsensitief persoon neem je prikkels intenser en gedetailleerder waar. Dit betekent dat drukke omgevingen, harde geluiden of emotionele spanningen van anderen extra sterk binnenkomen. Hierdoor kan je sneller overprikkeld raken en spanningsklachten ervaren. Wetenschapper Elaine Aron, grondlegger van het begrip ‘Highly Sensitive Person’ (HSP), benadrukt dat het leren doseren van prikkels en het bewust nemen van herstelmomenten essentieel is. Therapie helpt je om grenzen te stellen, je energie te bewaken en met compassie naar jezelf te kijken. Mindfulness en ACT zijn hierbij vaak bijzonder effectief.
Spanningsklachten vanuit hechtingsproblemen
Wanneer je in je jeugd onveilige hechtingspatronen hebt ontwikkeld – bijvoorbeeld door afwezige, onvoorspelbare of overbeschermende opvoeders – kan je stresssysteem overgevoelig zijn geworden. Je brein en lichaam reageren dan sterker op (dreigend) verlies, afwijzing of conflicten. Onderzoek van John Bowlby en Mary Ainsworth laat zien dat onveilige hechting kan leiden tot chronische spanning in relaties en in jezelf. Therapie richt zich hier op het ontwikkelen van veilige relaties, emotionele regulatie en het doorbreken van oude patronen. Hechtingsgerichte therapie, schematherapie of Emotionally Focused Therapy (EFT) kunnen hierbij diepgaand helpen.
Spanningsklachten vanuit ons zenuwstelsel
Polyvagaal therapie, ontwikkeld door Stephen Porges, kijkt naar hoe je autonome zenuwstelsel reageert op stress en veiligheid. Spanningsklachten ontstaan vaak wanneer je zenuwstelsel vastzit in een vecht-, vlucht- of bevriezingsmodus. Dit kan leiden tot chronische spierspanning, hartkloppingen, slaapproblemen of een constant gevoel van alertheid. Polyvagaal therapie richt zich op het herstellen van het gevoel van veiligheid in het lichaam door middel van ademhaling, stemgebruik, beweging en sociaal contact. Door te leren wanneer je lichaam veilig is en wanneer niet, kun je je zenuwstelsel opnieuw trainen om meer ontspanning en veerkracht te ervaren. Deze therapie wordt vaak gecombineerd met EMDR, traumagerichte therapie of lichaamsgerichte therapieën voor een volledig herstel.
